Dünya Alerji Haftası Basın Bildirisi

Bu yıl 13-19 Haziran Alerji Haftası olarak kutlanmakta olup, bu yılın teması “Anafilaksi” olarak ilan edilmiştir. Türkiye Ulusal Alerji ve Klinik İmmünoloji Derneği Anafilaksi Çalışma Grubu olarak bu hafta ile ilgili çeşitli etkinlikler hazırladık; basın bildirisi anafilaksi ile ilgili halka bilgi vermeyi amaçlarken, hekimlere yapılacak webinarlar ve yine halka yönelik hazırlanan, onlardan gelen soruların yanıtlanacağı Youtube yayını, Instagram videoları ile anafilaksi ile ilgili farkındalığı arttırmayı hedefledik.

Anafilaksi; genellikle ani başlayan hızlı ilerleyen hayatı tehdit edebilen sistemik alerjik bir reaksiyondur. Belirtileri; vücutta kaşıntı, kızarıklık, kabarıklık, döküntü, gözlerde, dudaklarda, dilde, yüzde, küçük dilde şişme, ses kısıklığı, boğulma hissi, yutkunmada güçlük, nefes darlığı, hırıltı, hışıltı, öksürük, burun akıntısı, burun tıkanıklığı, sersemlik hissi, fenalaşma, tansiyon düşmesi, çarpıntı, bulantı, kusma, ishal, bilinç kaybı şeklindedir. İki ya da daha fazla organ sisteminin tutulması tanı için önemlidir. Eğer reaksiyona neden olan etken biliniyorsa bazen tek başına ses kısıklığı, boğazda tıkanıklık oluşması ya da hipotansif şok da anafilaksi tanısı koymak için yeterli olabilir. Aynı kişide farklı zamanlarda farklı etkenlerle farklı belirtiler ortaya çıkabilir. Nadiren ölümle sonuçlanabilir; ölüm nedeni çoğunlukla tanı, tedavide gecikme, yanlış tedavi ya da tedaviye hastanın yanıtsızlığıdır. Anafilaksiye neden olan etkenler genellikle besinler, ilaçlar, gıda katkı maddeleri, film çekimlerinde kullanılan radyokontrast maddeler, arı zehiri, yumurta, meyveler, biyolojik ilaçlar, lateks gibi maddelerdir. En sık anafilaksiye neden olan besinler yer fıstığı, kabuklu çerezler, süt, kabuklu deniz mahsulleri; ilaçlardan nonsteroid ağrı kesiciler, betalaktam grubu antibiyotiklerdir ancak her ilacın yatkın kişilerde anafilaksi yapma riskinin olduğu da akılda tutulmalıdır. Arı zehiri de hem çocuklarda hem erişkinlerde en sık anafilaksi nedenleri arasındadır. Bazen egzersiz, polen, kırmızı et, seminal sıvı, son zamanlarda koronavirüs nedeni ile daha bilinir olan aşılar gibi nadir etkenler de tetikleyici olabilir.

Anafilaksi" tanımı ilk kez 1902'de denizanası toksinine karşı köpeklerini bağışıklamaya çalışan iki bilim adamı tarafından yapılmıştır. Dünya Sağlık Örgütü’nün verilerine göre normal popülasyonda anafilaksi sıklığı yılda 100000 kişide 50-112 arasında değişir. Yaşam boyu sıklığı % 0,3 -5,1 arasındadır. Erişkinlerde, infant ve çocuklarda görülebilir. Çocuklarda özellikle 0-4 yaş arasında daha sıktır. Son yıllarda sıklığı artmaktadır. Ölüm oranı dünyadan verilere göre milyon kişide 0,35-1,06 arasında değişir. Adölesan ve erişkinde ölüm sıklığı daha fazladır. Türkiye’deki anafilaksi sıklığı için elimizde net veri olmamakla birlikte İstanbul’da ICD kayıtlarına göre sıklık 100000 kişde 1,95 olarak bildirilmiştir. Çocuklarda en sık etken besin, arı zehiri ve ilaçlarken, erişkinlerde en sık arı zehiri ve ilaçlardır. Türkiye Ulusal Alerji ve Klinik İmmünoloji Derneği çatısı altında başlatılan Anafilaksi Ulusal Veri tabanının oluşturulması sayesinde hem anafilaksi sıklığını, hem de anafilaksiye neden olan etkenler daha net tespit edilebilecektir.

Anafilaksi tanısı konulduğunda acilen kişinin varsa alerjiye neden olan maddeyle temasının kesilmesi, yatırılıp ayaklarının yukarı kaldırılması, solunum yolunun açılması ve en kısa sürede adrenalin uygulanması gerekir. Hastanın acilen sağlık kuruluşuna nakli ve burada takibi önemlidir. Daha önce anafilaksi geçiren kişi anafilaksiye neden olan madde ve benzerleri ile bir daha temas etmemeli, eğer tespit edilebildiyse eline riskli madde listesi verilmelidir. Anafilaksi geçiren kişi adrenalin oto enjektör adı verilen ve içinde adrenalin hazır olarak bulunan, kişinin kendi kendisine uygulayabileceği ilacı yanında taşımalıdır. Anafilaksi belirtilerinin neler olduğu, adrenalin oto enjektörün kullanımı kişinin kendisine, yakınına, çocuksa ebeveynlere, bakıcıya, öğretmenlere, kreş ve okul hemşiresine öğretilmelidir. Özellikle besin allerjisi, arı zehiri allerjisi olan çocukların okul hemşirelerine adrenalin oto enjektör teslim edilmesi hayat kurtarıcı olabilir. Anafilaksi geçiren kişi alerjisi olan maddenin ismini bir künye, bileklik, kolye ya da kimlik kartı şeklinde üzerinde bulundurması hayati öneme sahiptir. Gıda ya da gıda katkı maddesi allerjisi olanlar alışverişte etiketleri ayrıntılı okumalı, alerjiye neden olabilecek içeriğe dikkat etmelidir. Restoranda ya da davetlerde yemeklerin içeriğini, sos kullanıldıysa sos içeriğini öğrenmeli, riskli yiyeceklerden uzak durmalıdır. İçinde bulunduğumuz yaz aylarında yeşil açık alanlarda, deniz kenarlarında zaman geçirildiği göz önüne alındığında özellikle arı zehiri alerjisi olan kişilerin dikkatli olması gerekir. Adrenalin oto enjektör her zaman yanlarında olmalı, açık alanda yemek yerken yedikleri içtiklerinin üstüne arı konabileceğini unutmamalıdırlar. Mümkünse kapalı alanda yiyip içmeli, çiçek kokulu parfümleri kullanmamalı, içeceklerin üstünü mutlaka kapalı tutmalıdırlar. Arı zehirine karşı yapılan immünoterapi tedavi edici özelliğe sahiptir, bu nedenle arı zehiri allerjisi olanlar mutlaka allerji hastalıkları uzmanlarına yönlendirilerek arı zehirine karşı aşı olmaları önerilmelidir.

SARSCoV2 son bir buçuk yıldır hayatımızı olumsuz yönde etkilemiş olup, etkin aşıların bulunması ile kısmen de olsa kontrol altına alınabilmiştir. Ancak bu aşıların duyarlı kişilerde anafilaksiye neden olması, aşıyı olmakla ilgili tereddütler doğurmuştur. Ülkemizde baştan beri uygulana Coronavac, son aylarda uygulanan Biontech-Pfizer aşısı ile de anafilaksi reaksiyonları bildirilmiştir. Sağlık çalışanlarında yapılan ve Mart ayında JAMA dergisinde yayınlanan çalışmada mRNA aşısı ile %98 kişide hiçbir reaksiyon tespit edilmemiş, 10000 aşılamadan 2,47’sinde anafilaksi geliştiği bildirilmiştir; anafilaksi geçiren tüm kişiler iyileşmiş, ölüm ya da yoğun bakım yatışı gerekmemiştir. Amerika’daki Hastalık Önleme ve Kontrol merkezinin verilerine göre ise bu aşılarla anafilaksi oranı 10000 aşılamada 0,025-0,11 olarak bildirilmiştir. Bu aşılar ile anafilaksi geçiren kişilerin özelliklerine bakıldığında %31’inin daha önce anafilaksi geçirmiş olduğu, bunların da %5’inin şiddetli besin alerjisi, %1’inin şiddetli ilaç alerjisi olduğu saptanmıştır. mRNA aşılarının içinde bulunan polietilen glikol ve polisorbat maddelerine karşı şiddetli alerjisi olan kişilerin, covid aşısının ilk dozu ile şiddetli alerjik reaksiyon geçirmiş olan kişilerin uzman doktor tarafından değerlendirilmesi gerekir. Çeşitli tipte ve içerikte covid aşılarının bulunması bu hastalar için alternatif aşı bulmakta rahatlatıcı olmuştur. Ancak anafilaksi riski taşıyan hastaların covid aşılarını mümkünse hastane ortamında olmaları, aşı olmadan önce doktoru alerjileri ile ilgili bilgilendirmeleri gerekir. Covid-19 hasatlığının yaratacağı ciddi hastalık ve ölüm riski göz önüne alındığında, acil önlemlerin alındığı ortamda yapılan aşıların hayati riski ve yan etkileri göz ardı edilebilecek kadar azdır.

Sonuç olarak anafilaksi alerjik reaksiyonlar arasında en ciddi olanıdır. Anafilaksi açısından riskli kişilerin alerjisi olan maddelerden sakınmaları, arı zehiri alerjisi olanlar için aşı tedavisi önerilmelidir. Daha önce anafilaksi geçirmiş kişiler adrenalin oto enjektör yanında bulundurmalı, kullanımı kişiye, yakınlarına, öğretmenlere, revir hemşirelerine öğretilmelidir. Kişinin adrenalin oto enjektörü yanında taşıması hayat kurtarıcıdır. Anafilaksi geçiren kişinin acil tedavisi yapıldıktan sonra gerekli tetkiklerin yapılması, etken maddenin tespiti ve mümkünse tedavisi için mutlaka alerji hastalıkları uzmanına yönlendirilmesi gerekir.

Türkiye Ulusal Allerji ve Klinik İmmünoloji Derneği